To zaburzenia charakteryzujące się zniekształcaniem funkcjonowania społecznego, poznawczego, ruchowego i językowego.

Do zaburzeń rozwojowych należą: niedosłuch, niesłyszenie, niewidzenie, niedowidzenie, niepełnosprawność ruchowa, upośledzenie umysłowe, autyzm, niepełnosprawności sprzężone, zaburzenia psychiczne, niedostosowanie społeczne. Uczniowie z wyżej wymienionymi zaburzeniami wymagają stosowania specjalnej organizacji nauki, dlatego otrzymują orzeczenie do kształcenia specjalnego.

Są to indywidualne opóźnienia rozwoju w stosunku do norm , nie będące zaburzeniami z uwagi na niewielkie nasilenie objawów, ograniczony zakres i czas trwania.

To specyficzne, rozwojowe zaburzenia umiejętności szkolnych i zaburzenia w uczeniu się. Osoby te należą do uczniów o specjalnych potrzebach edukacyjnych.

To specyficzne trudności w czytaniu (dysleksja), trudności w opanowaniu poprawnej pisowni (dysortografia), niski poziom graficzny pisma (dysgrafia). Określenie rozwojowe oznacza, że trudności te występują już od początku nauki szkolnej.

Są to specyficzne trudności w czytaniu. U podłoża tych trudności leżą zaburzenia funkcji poznawczych.

Obecność symptomów dysharmonijnego rozwoju psychoruchowego dziecka (deficyty rozwoju funkcji uczestniczących w czynności czytania i pisania), które zapowiadają wystąpienie dysleksji rozwojowej.

To trudności w opanowaniu poprawnej pisowni. Trudność ta przejawia się popełnianiem różnego typu błędów w pisowni. U podłoża tych trudności leżą zaburzenia funkcji poznawczych.

To trudności z poprawnej formy graficznej pisma.

To zaburzenia uczenia się matematyki. Jest to brak adekwatnego do wieku poziomu biegłości w procesach matematycznych, mimo inteligencji w normie, sprzyjających warunków edukacyjnych, braku zaburzeń emocjonalnych i odpowiedniego poziomu motywacji do nauki.

To opóźnienie rozwoju psychomotorycznego, wolne tempo rozwoju określonych funkcji. Deficyt mogą mieć różny zakres i dlatego

wyróżnia się:

— parcjalne zaburzenia rozwoju psychomotorycznego – obejmują większy obszar

np. : opóźnienie rozwoju motoryki dużej,

— fragmentaryczne zaburzenia rozwoju psychomotorycznego – obejmują

mniejszy obszar np.: opóźnienie rozwoju w zakresie motoryki małej.

Służą do tworzenia i modyfikowania wiedzy o otoczeniu, kształtują zachowania i potrzeby. Procesy poznawcze podstawowe to uwaga, percepcja, pamięć. Procesy poznawcze złożone to myślenie, język.

Zdolność do integrowania funkcji percepcyjnych i motorycznych (koordynowanie procesu odbioru informacji i organizowanie reakcji na te informacje).

To ogół czynności polegający na rozłożeniu całości na poszczególne elementy składowe (analiza) oraz scalanie tych elementów w celu budowania całości obrazu (synteza). Operacje te dokonują się na poziomie mózgu. Czynności te dotyczą procesów poznawczych, analizy i syntezy doznań zmysłowych: wzrokowych, słuchowych, czucia, dotyku i ruchu.

Stanowi neurologiczne podłoże spostrzegania wzrokowego. Właściwe funkcjonowanie receptora wzroku umożliwia : prawidłowe widzenie i spostrzeganie oraz odróżnianie podobnych kształtów np.: klocków, liter, symboli.

To ogół czynności dokonywania rozkładu całości na poszczególne elementy składowe oraz scalania tych elementów w celu budowania całości obrazu. Czynności te dotyczą wzrokowych procesów poznawczych.

Jest zdolnością do rozpoznawania i rozróżniania bodźców wzrokowych, które znajdują się w naszym polu widzenia, a także ich interpretowania poprzez odniesienie do wcześniejszych doświadczeń. Wrażenie wzrokowe powstaje na siatkówce, natomiast rozpoznanie i interpretacja bodźca dokonuje się w mózgu.

To zdolność do utrwalania i przypominania informacji podanej w formie wizualnej (czyli zapamiętywanie spostrzeżeń wzrokowych; zdolność do wzrokowego uczenia się) i dzięki temu przyswajania wiedzy. Uczniowie dyslektyczni często mają słabą pamięć wzrokową.

To zdolność do zapamiętania i natychmiastowego odtworzenia spostrzeganego wzrokowo materiału. Zaburzenia pamięci krótkotrwałej są przyczyną trudności uczenia się z pamięci.

Zdolność do przyswajania i utrwalania określonych operacji w pamięci.

Zdolność do przyswajania, utrwalania i odtwarzania kolejności, porządku cyfr, pór roku itp.

To zdolność do zapamiętywania i przechowywania informacji wzrokowych w czasie „ kilku minut” od spostrzeżenia (zobaczenia).

Jest to zharmonizowane, dobre współdziałanie funkcji wzrokowych i ruchowo-manipulacyjnych. Dotyczy to współpracy funkcji wzrokowych z funkcjami kinestetyczno-ruchowymi, która pozwala na precyzyjne wykonywanie ruchów, zwłaszcza rąk, pod kontrolą wzroku.

Jest to system (układ) dzięki któremu następuje odbiór i wykonywanie różnorodnych czynności motorycznych, np.: ruchy gałek ocznych podczas czytania, narządów mowy przy czytaniu, ruchów ręki przy pisaniu.

To odbiór i przetwarzanie (spostrzeganie) bodźców wzrokowych z uwzględnieniem ich ułożenia w przestrzeni, np.: liter, cyfr.

Stanowi on neurologiczne podłoże odbioru słuchowego. Służy do odbioru bodźców słuchowych, w tym dźwięków mowy, ich spostrzegania i zapamiętywania. Odgrywa w uczeniu się zasadnicza rolę ze względu na zaangażowanie:

— słuchu fonemowego, czyli zdolności różnicowania głosek, dzięki dokonywaniu

analizy dźwięków mowy i odróżniania ich (np. głosek z-s, które brzmią podobnie,

ponieważ różnią się tylko jedną cechą dystynktywną: dźwięcznością, stąd

możliwość odróżniania słów takich jak koza-kosa).

— umiejętności fonologiczne, czyli operowania cząstkami fonologicznymi takimi

jak głoski, sylaby.

Lorem ipsum dolor sit amet, consectetur adipiscing elit. Sed non risus. Suspendisse lectus tortor, dignissim sit amet, adipiscing nec, ultricies sed, dolor.

Jest to zdolność do rozpoznawania i rozróżniania bodźców słuchowych i ich interpretowania w odniesieniu do wcześniejszych doświadczeń.

Jest to zdolność do utrwalania i przypominania informacji usłyszanych (werbalnych i niewerbalnych).

Zwana również świeżą pamięcią to zdolność zapamiętywania i odtwarzania informacji (bodźców) słyszanych bezpośrednio po usłyszeniu.

Pamięć odpowiedzialna za przetwarzanie fonologiczne tzn. zapamiętywanie i prawidłowe odtwarzanie kolejności cząstek fonologicznych takich jak głoski, sylaby.

To ogół czynności dokonywania rozkładu całości na poszczególne elementy składowe oraz scalania tych elementów w celu budowania całości odbioru słuchowego. Czynności te dotyczą słuchowych procesów poznawczych.

Jest to współdziałanie procesów słuchowych i wzrokowych.

Dominacja czynności ruchowych jednej ze stron ciała, np. : prawej ręki, oka, nogi.

Ustalona dominacja narządów ruchu i wzroku, jednakże nie po tej samej stronie, np.: dominacja prawej ręki i lewego oka.

Dominacja prawej strony ciała, prawej ręki, oka, nogi.

Dominacja lewej strony ciała, lewej ręki, oka, nogi.

To brak dominacji określonej strony ciała, wyraża się jako oburęczność, obuoczność.

Sprawność ruchowa całego ciała (w tym np. zdolność utrzymywania równowagi ciała, koordynacja ruchów kończyn podczas chodzenia, biegania, skakania, jeżdżenia na takich pojazdach jak hulajnoga, rower).

Sprawność ruchowa ręki w zakresie czynności rysowania i pisania.

Sprawność ruchowa rąk w zakresie precyzji i szybkości ruchów.

Błędy typowe dla trudności specyficznych, wynikające z zaburzeń funkcji wzrokowych i słuchowo-językowych.

Umiejętność poprawnego odczytywania wyrazów niepowiązanych lub bezsensownych. Pozwala to ocenić poprawność i tempo czytania. Jest to kluczowa umiejętność w diagnozowaniu dysleksji.

Różnicowanie słów posiadających znaczenie i tych, które nic nie znaczą. Świadczy o sprawności językowej dziecka.

Organizowane są dla uczniów z zaburzeniami i odchyleniami rozwojowymi lub specyficznymi trudnościami w uczeniu się, czyli dysleksją. Celem zajęć jest usprawnianie funkcji wzrokowej, funkcji słuchowej, orientacji przestrzennej, grafomotoryki, doskonalenie techniki czytania i pisania.

Organizowane są dla uczniów, mających opóźnienia w opanowaniu programów przedmiotów wynikających z podstawy programowej dla danego etapu kształcenia. Celem zajęć jest wyrównywanie braków, powtarzanie i utrwalanie wiadomości.

Zrozumienie sformułowanego problemu i wykonanie odpowiednich operacji intelektualnych na liczbach.

Oddziaływania terapeutyczne (dydaktyczne i wychowawcze) w kierunku pokonywania trudności w uczeniu się matematyki.

Jest to określenie funkcjonowania dziecka w poszczególnych sferach w odniesieniu do wieku rozwojowego. Określa się mocne i słabe strony funkcjonowania dziecka, wskazuje potencjał rozwojowy i deficyty.

Rozwój zdolności i umiejętności dokonywania operacji umysłowych na pojęciach abstrakcyjnych (słowa, cyfry, pojęcia i inne znaki graficzne).

Znaczna różnica w poziomie wykonywania zadań w określonych obszarach np.: zadań wymagających znajomości słów oraz zadań polegających na organizowaniu przestrzeni.

Mierzy poziom wykonywania operacji myślowych na słowach, cyfrach i pojęciach.

Mierzy poziom wykonywania operacji myślowych na bryłach i znakach graficznych na płaszczyźnie uwzględniając położenie tych obiektów wobec siebie.

Wrodzone możliwości wykonywania operacji myślowych czyli „zdolności poprawnego myślenia”.

Umiejętność wykonywania operacji myślowych w zadaniach wymagających między innymi znajomości słów, operowania pojęciami, znajomości reguł życia społecznego itp.

Mówimy o niej wówczas, gdy sposób wypowiadania poszczególnych głosek odbiega od ogólnie przyjętego w danym języku. Wady wymowy obejmują szeroką gamę odchyleń poczynając od drobnych nieprawidłowości w realizacji poszczególnych głosek, aż po ciężkie wady, które utrudniają kontakt z otoczeniem, a czasami wręcz uniemożliwiają przystosowanie do życia społecznego.

Do wad wymowy nie zalicza się cech wymowy dziecięcej, które są normalnym przejawem jej rozwoju.

Zaburzenie rozwoju mowy polegające na nieprawidłowej artykulacji tj odbiegającej od ustalonych norm społecznych.

Przyczyny:

— zmiany anatomiczne aparatu artykulacyjnego

o nieprawidłowa budowa języka, podniebienia

o zniekształcenie zgryzu, anomalie zębowe

o przerost trzeciego migdałka

o polipy, skrzywienie przegrody nosowej, przerost śluzówki nosa

— nieprawidłowe funkcjonowanie narządów mowy

o niska sprawność języka, warg, policzków, podniebienia miękkiego

o trudności koordynacji pracy wiązadeł głosowych z ruchami narządów

artykulacyjnych

o zakłócona praca mięśni napinających i przywodzących wiązadła głosowe

o nieprawidłowa praca zwierającego pierścienia gardłowego

o brak pionizacji języka, tzw. infantylne połykanie

— nieprawidłowa budowa i funkcjonowanie narządu słuchu

o zaburzenie analizy i syntezy słuchowej

o wybiórcze upośledzenie słuchu, obniżenie słyszalności

o zaburzenie słuchu fonematycznego

— warunki niesprzyjające uczeniu się mowy

o nieprawidłowe wzorce wymowy, nieprawidłowa atmosfera, styl

wychowania i postawy rodziców

o brak stymulacji rozwoju mowy

— nieprawidłowe funkcjonowanie ośrodkowego układu nerwowego

— psychiczne podłoże dyslalii (brak zainteresowania mową innych, odczuwanie

własnych wypowiedzi jako czegoś trudnego, męczącego i w związku z tym

ograniczanie ich, co nie sprzyja normalnemu rozwojowi mowy)

— opóźniony rozwój psychomotoryczny i emocjonalny dziecka.

Nieprawidłowa wymowa głosek trzech szeregów – zębowego [s,z,c,dz], dziąsłowego [sz,ż,cz,dż], ciszącego [ś,ź,ć,dź].

Nieprawidłowa wymowa głoski [R].

Wada wymowy polegająca na nieprawidłowym wymawianiu głosek [k,g] – zamiast nich dziecko mówi [t,d].

To wada wymowy, która polega na nie używaniu przez dziecko głosek dźwięcznych i zastępowaniu ich głoskami bezdźwięcznymi. Występuje jako odrębna wada wymowy, a czasem jest następstwem opóźnionego rozwoju mowy. Zamiana głosek dźwięcznych na ich bezdźwięczne odpowiedniki wygląda następująco: dziecko zamiast „b” mówi „p”, zamiast „d” mówi „t” i dalej: „g” zamienia na „k”, „dz” na „c”, „dż” na „cz”, „dź” na „ć”, „w” na „f”, „z” na „s”, „ż” na „sz”, „ź” na „ś”. Dziecko w wieku szkolnym, nadal mówiące bezdźwięcznie, zwykle ma problemy z czytaniem i pisaniem, gdyż pisze najczęściej tak, jak słyszy i mówi.

To zaburzenie mowy, którego istotą jest brak lub ograniczenie mowy u dziecka lub dorosłego, przy jednoczesnym jej rozumieniu. Dotyczy najczęściej dzieci, gdyż jego objawy pojawiają się zwykle między 3. a 5. rokiem życia. W tym przedziale wiekowym częściej dotyka dziewczynek niż chłopców. Częstą przyczyną takiego stanu jest stresująca sytuacja, np. pójście do przedszkola czy nowej szkoły. Obserwuje się różny stopień przejawów mutyzmu; dziecko może nie mówić w ogóle lub rozmawia tylko z pewnymi ludźmi i w pewnych sytuacjach, w innych natomiast nie. Dzieci dotknięte mutyzmem można podzielić na dwie grupy. Do pierwszej zaliczymy takie dzieci, które nie mówią ze względu na swoje otoczenie, do drugiej – dzieci, u których mówienie budzi taki lęk, że wolą w ogóle nie mówić.

est nerwicą mowy, polegającą na zaburzeniu koordynacji narządów oddechowego, fonacyjnego (krtań) i artykulacyjnego i chorobowo wzmożonym napięciu mięśni. Powstaje ono zwykle w wieku przedszkolnym, a ujawnia się powtórnie lub nasila w okresie dojrzewania. Występuje częściej u chłopców, niż u dziewcząt. W toku kształtowania się mowy istnieje szczególna podatność na wszelkie jej zaburzenia, należy brać pod uwagę takie czynniki jak: ogólna ruchliwość dziecka, szybkie wzbogacanie słownika oraz rozwój myślenia. Rozumienie mowy rozwija się szybciej niż umiejętność wysławiania. Reagując emocjonalnie, dziecko nie może wyrazić swoich myśli. Powstaje dysproporcja między tym, co dziecko chciałoby, a co może powiedzieć. Jest ona źródłem napięć, które przy braku pomocy i życzliwości, pogłębiają się i w końcu towarzyszą każdej wypowiedzi dziecka.

Nabywanie przez dziecko umiejętności posługiwania się językiem, jako narzędziem komunikacji – nauka słownictwa, stosowania poprawnych form gramatycznych, budowania zdań i logicznych wypowiedzi.

Nabywanie przez dziecko umiejętności prawidłowej czyli ogólnie przyjętej, artykulacji poszczególnych głosek (dźwięków mowy).

Opóźniony rozwój mowy stwierdza się w przypadku, gdy umiejętności językowe dziecka wykształcają się w stopniu niewystarczającym do osiągnięcia efektywnego porozumiewania się z innymi lub nie wykształcają się w ogóle. Stosowanie tego określenia jest uzasadnione zwykle u dzieci do 3 roku życia, u których nie można stwierdzić przyczyny opóźnień w rozwoju języka. W ORM zaburzone mogą być artykulacja i poprawność wypowiedzi. Znacznie ograniczony jest także zasób słownictwa. Wolniejsze tempo nabywania zdolności językowych może dotyczyć zarówno czynności mówienia, jak i rozumienia mowy.

Mówimy o nim wówczas, gdy sposób wypowiadania, przez dziecko, poszczególnych głosek rozwija się według normalnych etapów, ale z opóźnieniem przekraczającym pół roku.

Definiowane często jako zaburzenie nie wywołane czynnikami anatomicznymi, medycznymi, bądź upośledzeniem umysłowym. Jest spowodowane trudnymi do ustalenia przyczynami, których nie można bezpośrednio wiązać z zaburzeniami neurologicznymi, ani zaniedbaniami ze strony środowiska. Pozawerbalna inteligencja dziecka jest w normie, jego słuch nie jest uszkodzony, aparat fonacyjny i artykulacyjny także w normie, nie wykazuje cech zaburzeń umysłowych, bądź społecznych. Trudności te zwykle przejawiają się jako upośledzenie normalnych wzorców nabywania umiejętności językowych już od wczesnych stadiów rozwoju. Dziecko ma problemy nie tylko z artykułowaniem dźwięków, stosowaniem prostych konstrukcji gramatycznych, budowaniem wypowiedzi, lecz także (co istotne!) z rozumieniem wypowiedzi innych osób. Słabo funkcjonuje również jego pamięć słuchowa. SLI w przeciwieństwie do prostego opóźnienia rozwoju mowy nie wyrównuje się samoistnie i zawsze ma konsekwencje w przyszłości! Dziecko przejawia trudności w czytaniu i pisaniu, ma trudności z ortografią, ponadto widoczne są zaburzenia związków interpersonalnych, co jest bezpośrednio związane z problemami w komunikacji. Widoczne są również odchylenia w zakresie emocji i zachowania.

Mówimy o tym wówczas, gdy dziecko nie nabyło jeszcze umiejętności prawidłowego wypowiadania wszystkich głosek, jednak jego rozwój jest zgodny z kalendarium rozwoju.

Rodzaj zniekształcenia wyrazu polegający na opuszczaniu głosek np. dziecko nie wymawia pierwszej głoski w wyrazie lub konsekwentnie nie wymawia danej głoski we wszystkich wyrazach.

Rodzaj zniekształcenia wyrazu polegający na przestawianiu głosek, sylab np. kordła, kolomotywa.

Rodzaj zniekształcenia wyrazu polegający na ze względu na np. strzykawka – szczszykawka, strzecha – szczszecha, trzcina – czcina.

Rodzaj zniekształcenia wyrazu polegający na opuszczeniu jednej lub więcej spółgłosek w złożonej (a zatem trudnej do wypowiedzenia) artykulacyjnie grupie spółgłoskowej np., przedszkole – przeczkole.

Obniżone napięcie mięśni języka, słaba ruchomość w różnych płaszczyznach, brak lub słaba pionizacja czubka – niemożność uniesienia lub utrzymania języka w płaszczyźnie pionowej – ściśle związana z nieprawidłowym sposobem połykania tzw. połykaniem infantylnym.

Tzw. połykanie niemowlęce.

Sposób wypowiadania (wymawiania) głosek (dźwięków języka).

Podstawowa różnica polega na tym, że głoski wypowiadamy, a litery piszemy.

Składa się z narządów, które modyfikują strumień powietrza i obejmuje wszystkie narządy jam przewodu oddechowego znajdujące się ponad nagłośnią (wejściem do krtani). Trzy jamy ponadkrtaniowe – jamę nosową, jamę gardłową i jamę ustna – określa się mianem tzw. nasady.

Narządy znajdujące się w nasadzie, zwane artykulatorami, można podzielić na ruchome i nieruchome. Najważniejsze ruchome narządy to: wargi, język, podniebienie miękkie z języczkiem oraz żuchwa, zaś nieruchome to przede wszystkim: zęby, dziąsła i podniebienie twarde. Ustawienie artykulatorów decyduje o barwie odbieranej przez nas głoski.

To przede wszystkim krtań zbudowana z chrząstek i mięśni. W krtani znajdują się więzadła głosowe (struny).

To płuca, przepona, tchawica i oskrzela. Dostarczają one powietrza niezbędnego do tworzenia dźwięków.

(Żebrowo – przeponowo – brzuszny) wdech przez nos, wydech przez usta (w spoczynku) w trakcie mówienia wdech przez nos i usta. W czynność nabierania powietrza zaangażowane są wszystkie mięśnie oddechowe łącznie z przeponą. Ten typ połączonego oddychania uważany jest za najgłębszy i najwłaściwszy.

Tak zwany płytkim tor piersiowy – wdech i wydech następuje przez usta. Jest charakterystyczny dla dzieci w wieku przedszkolnym. Takie oddychanie, nazywane także szczytowym lub obojczykowo-żebrowym, charakteryzuje się tym, że w czasie wdechu poszerzają się głównie górne obszary klatki piersiowej, następuje uniesienie ramion i łopatek, zaś w dalszej fazie następuje podciągnięcie brzucha. Ten typ oddechu jest płytki, angażuje w proces jedynie szczyty płuc i umożliwia tylko częściowe napełnianie ich powietrzem. Jest to oddech wadliwy.

Zarówno w dzień jak i podczas snu dziecko powinno oddychać nosem. Taki tor oddechowy zapewnia właściwy rozwój aparatu artykulacyjnego.