Objawy dyskalkulii na różnych etapach edukacyjnych
Zamieszczona poniżej lista objawów dyskalkulii ma na celu uświadomienie rodzicom i nauczycielom na jakie nieprawidłowości w nabywaniu przez dziecko kompetencji matematycznych warto zwrócić szczególną uwagę. W celu poprawy funkcjonowania dziecka, zwłaszcza na początkowym etapie edukacji matematycznej oraz zniwelowania ewentualnych trudności, które mogą mieć wpływ na dalszą karierę szkolną dziecka, należy wystarczająco wcześnie podjąć działania diagnostyczne w poradni psychologiczno-pedagogicznej oraz korekcyjno-kompensacyjne (w przedszkolu, szkole lub poradni).
Należy pamiętać, że każdy przypadek dziecka ze specyficznymi trudnościami w nauce matematyki jest inny. Dzieci mogą mieć różne objawy z poniższej listy i należy potraktować je jako sygnał do rozpoczęcia pracy z dzieckiem oraz pogłębionej diagnostyki w poradni psychologiczno-pedagogicznej. Warto zaznaczyć, że niektóre objawy trudności w nauce matematyki nie muszą mieć podłoża dyskalkulii
i mogą również być podobne jak objawy dysleksji. Aby stwierdzić dyskalkulię niezbędne są informacje dotyczące procesu nabywania kompetencji i umiejętności matematycznych zarówno w przedszkolu jak i we wczesnych etapach nauki matematyki w szkole. Objawy dyskalkulii są bardziej widoczne na początku nauki szkolnej, towarzyszą i nasilają się w jej trakcie.
Ponadto wpływają negatywnie na sytuacje wymagające liczenia w życiu codziennym np. podczas robienia zakupów, odczytywania danych z rozkładów jazdy, mylenia numerów autobusów oraz orientację w czasie i przestrzeni itp. Objawy dyskalkulii nie pojawiają się nagle i nie znikają, lecz towarzyszą również w życiu dorosłym, często utrudniając prawidłowe funkcjonowanie.
Definicja Dyskalkulii na podstawie klasyfikacji IDC-10[1] (2018 r.)
F81.2 – rozwojowe zaburzenia uczenia się matematyki, charakteryzujące się̨ znaczącymi, utrzymującymi się̨ deficytami umiejętności akademickich takich jak zapamiętywanie faktów, wykonywanie dokładnych
i poprawnych obliczeń́ czy rozumowanie matematyczne[2].
Zamieszczona poniżej lista objawów dyskalkulii ma na celu uświadomienie rodzicom i nauczycielom na jakie nieprawidłowości w nabywaniu przez dziecko kompetencji matematycznych warto zwrócić szczególną uwagę. W celu poprawy funkcjonowania dziecka, zwłaszcza na początkowym etapie edukacji matematycznej oraz zniwelowania ewentualnych trudności, które mogą mieć wpływ na dalszą karierę szkolną dziecka, należy wystarczająco wcześnie podjąć działania diagnostyczne w poradni psychologiczno-pedagogicznej oraz korekcyjno-kompensacyjne (w przedszkolu, szkole lub poradni).
Należy pamiętać, że każdy przypadek dziecka ze specyficznymi trudnościami w nauce matematyki jest inny. Dzieci mogą mieć różne objawy z poniższej listy i należy potraktować je jako sygnał do rozpoczęcia pracy z dzieckiem oraz pogłębionej diagnostyki w poradni psychologiczno-pedagogicznej. Warto zaznaczyć, że niektóre objawy trudności w nauce matematyki nie muszą mieć podłoża dyskalkulii
i mogą również być podobne jak objawy dysleksji. Aby stwierdzić dyskalkulię niezbędne są informacje dotyczące procesu nabywania kompetencji i umiejętności matematycznych zarówno w przedszkolu jak i we wczesnych etapach nauki matematyki w szkole. Objawy dyskalkulii są bardziej widoczne na początku nauki szkolnej, towarzyszą i nasilają się w jej trakcie.
Ponadto wpływają negatywnie na sytuacje wymagające liczenia w życiu codziennym np. podczas robienia zakupów, odczytywania danych z rozkładów jazdy, mylenia numerów autobusów oraz orientację w czasie i przestrzeni itp. Objawy dyskalkulii nie pojawiają się nagle i nie znikają, lecz towarzyszą również w życiu dorosłym, często utrudniając prawidłowe funkcjonowanie.
Definicja Dyskalkulii na podstawie klasyfikacji IDC-10[1] (2018 r.)
F81.2 – rozwojowe zaburzenia uczenia się matematyki, charakteryzujące się̨ znaczącymi, utrzymującymi się̨ deficytami umiejętności akademickich takich jak zapamiętywanie faktów, wykonywanie dokładnych
i poprawnych obliczeń́ czy rozumowanie matematyczne[2].
-
mała pojemność pamięci operacyjnej,
-
dziecko nieprawidłowo przelicza elementy zbiorów – nie zna kolejności liczebników lub je pomija podczas przeliczania obiektów, nie potrafi rozpocząć liczenia z dowolnego miejsca, musi zaczynać od początku,
-
trudności z rozumieniem pojęcia ilości,
-
nie zna zasad liczenia (nie potrafi przeliczyć wszystkich elementów w zbiorze ani policzyć pojedynczych obiektów w zbiorze, nie ma świadomości, że ostatni liczebnik pełni podwójną funkcję: ostatniego liczebnika oraz liczby wszystkich elementów w zbiorze, a także, że kierunek i porządek liczenia nie wpływa na proces liczenia, ważne, aby wszystkie elementy w zbiorze policzyć),
-
trudności w nabywaniu umiejętności wyznaczania wyniku dodawania i odejmowania w zakresie 10 (w pamięci, na konkretnych obiektach – liczmanach – lub na palcach),
-
trudności w ustalaniu różnoliczności i równoliczności zbiorów – dziecko nie potrafi porównywać liczebności zbiorów, nie stosuje metody łączenia w pary lub przeliczania zbiorów,
-
trudności z porządkowaniem obiektów wg ciągu rosnącego lub malejącego – dziecko ma trudności z ustalaniem, który element aktualnie jest najmniejszy lub największy, by móc je prawidłowo uporządkować – wykonuje to zadanie metodą prób i błędów zamiast różnicować elementy i eliminować te, które aktualnie nie pasują do ciągu,
-
trudności z rozumieniem pojęcia stałości liczby – dziecko sugeruje się zmianami w układzie elementów zamiast zmianami jakościowymi w zakresie liczby elementów tzn. żeby liczba elementów się zmieniła to trzeba dodać lub odjąć obiekty, a nie jest ważne w jaki sposób zostały ustawione,
-
trudności z rozumieniem reguły abstrakcyjności czyli, że obiekty można liczyć bez względu na ich cechy fizyczne np. 5 zeszytów, 7 życzeń,
-
dziecko jest mocno przywiązane do konkretów – stale musi przeliczać obiekty, nie ma reprezentacji np. liczby 10 w umyśle, czyli ile to jest i jak można przedstawiać tę liczbę np. liczba 10, 10 motylków, 10 palców, dwie kostki po 5,
-
mylenie kształtów figur geometrycznych (zwłaszcza w nietypowym położeniu),
-
dziecko nie rozumie przemienności dodawania, stale musi dokonywać obliczeń np. 8+2= 10 to 2+8=10,
-
trudności w odwzorowywaniu, rysowaniu i konstruowaniu złożonych kształtów,
-
trudności w zakresie orientacji przestrzennej w schemacie własnego ciała, rozpoznawania kierunków z perspektywy drugiej osoby oraz określania zależności przestrzennych między osobami/przedmiotami,
-
trudności z orientacją w czasie – nauką kolejności pór roku, dni tygodnia oraz miesięcy lub/i nie potrafi określić w łatwy sposób, który miesiąc jest 5 z kolei, która pora roku jest trzecia, którym dniem tygodnia jest sobota, aby to ustalić musi zaczynać od początku,
-
trudności z zapisaniem poszczególnych liczb za pomocą cyfr,
-
trudności z klasyfikowaniem przedmiotów konkretnych,
-
trudności z opanowaniem znaków matematycznych (>,<, +,-,=),
-
trudności z szybkim szacowaniem wielkości zbiorów niesymbolicznych (konkretnych, dużych zbiorów elementów w dwóch zbiorach) i wskazywaniem gdzie jest więcej elementów bez dokładnego liczenia,
-
mylenie kształtów figur geometrycznych (zwłaszcza w nietypowym położeniu),
-
obniżona odporność na porażkę, przegraną, utrata motywacji do samodzielnego rozwiązywania zadań i ponownego podejmowania wyzwań.
-
mała pojemność pamięci operacyjnej,
-
trudności z szybkim porównywaniem wielkości zbiorów niesymbolicznych – w obu porównywanych zbiorach znajduje się duża ilość konkretnych elementów, bez dokładnego liczenia, należy wskazać ten, w którym jest więcej elementów,
-
trudności z szacowaniem wyników działań matematycznych,
-
zamienianie cyfr w liczbie miejscami np. zamiast 13 dziecko pisze 31 lub trudności z zapisywaniem liczb wielocyfrowych,
-
trudności z odczytywaniem liczb wielocyfrowych, szczególnie mających więcej niż̇ jedno zero
-
w środku,
-
trudności w opanowywaniu treści dotyczących ułamków zwykłych i dziesiętnych,
-
problemy z przecinkiem przy zapisie liczb dziesiętnych,
-
trudności z przekształcaniem wzorów,
-
problemy z zapamiętaniem kolejności operacji potrzebnych do wykonania zadania, w tym kolejności wykonywania działań,
-
brak logicznego zapisu operacji matematycznych, otrzymywanie wyników nieadekwatnych do treści zadania, szczególnie jeśli są to zadania na dużych liczbach,
-
trudności z rozumieniem, że wartość́ liczby zależy od miejsca jakie zajmuje dana cyfra, uczeń nie widzi różnicy pomiędzy, np. 0,70 i 0,07,
-
zamiana/pomijanie znaków działań matematycznych,
-
trudności z myśleniem logicznym i rozumowaniem matematycznym szczególnie podczas wykonywania zadań tekstowych,
-
pamięciowy styl uczenia się matematyki,
-
liczenie na palcach i wykonywanie sposobem pisemnym działań elementarnych np. 23+65, 75-21, 60-7, itp.
-
trudności z myśleniem logicznym, rozumowaniem matematycznym, rozumieniem sensu matematycznego szczególnie podczas wykonywania rozbudowanych zadań tekstowych,
-
liczenie na palcach i wykonywanie sposobem pisemnym działań elementarnych np. 23+65, 75-21, 60-7,i 13×3, 88:11 itp. (stosowanie nieefektywnych strategii liczenia),
-
trudności w posługiwaniu się językiem matematycznym,
-
zamienianie cyfr w liczbie miejscami np. zamiast 13 pisze 31 lub trudności z zapisywaniem liczb wielocyfrowych,
-
trudności z odczytywaniem liczb wielocyfrowych, szczególnie mających więcej niż̇ jedno zero w środku,
-
trudności z szacowaniem wyników działań matematycznych,
-
bardzo wolne tempo liczenia,
-
nieprawidłowa organizacja przestrzenna rachunków matematycznych,
-
trudności ze stosowaniem wiedzy, reguł i faktów arytmetycznych poznanych podczas dotychczasowej nauki – w nowych dla ucznia rodzajach zadań lub takich bazujących na wiedzy z kilku działów matematyki,
-
niemożność opanowania tabliczki mnożenia,
-
bardzo duże trudności z przekształcaniem wzorów,
-
mała pojemność pamięci operacyjnej,
-
bardzo duże trudności z rozumieniem sedna matematyki, metod, twierdzeń, symboli matematycznych oraz problemów matematycznych.
Terapia matematyczna prowadzona w Poradni:
-
jest dostosowana do indywidualnych potrzeb edukacyjnych dziecka i jego możliwości; uwzględnia specyfikę trudności dziecka i dopasowuje oddziaływania terapeutyczne oraz edukacyjne do każdego dziecka indywidualnie,
-
jest tak ułożona pod kątem materiałów dydaktycznych, by jak najlepiej pomóc dziecku i jak najskuteczniej zniwelować trudności oraz przyczyny niepowodzeń odczuwanych podczas nauki matematyki,
-
zawiera ćwiczenia o różnym stopniu trudności tak, by dziecko zarówno ćwiczyło obniżone funkcje jak i odczuwało sukces (poprzez pokazanie dziecku jego mocnych stron),
-
„wykorzystuje” gry dydaktyczne, które również doskonalą ważne funkcje poznawcze, ale nie są formą żmudnych ćwiczeń; stanowią także urozmaicenie zajęć i sprawiają, że zajęcia są ciekawsze,
-
jest skuteczna, gdy jest systematyczna i trwa minimum rok/ 2 lata szkolne, w zależności
-
od stopnia trudności jakie ma dziecko,
-
rozpoczyna się od szczególnie obniżonych u dziecka umiejętności i kompetencji matematycznych tj.: liczenie i tempo liczenia, rozwiązywanie zadań z treścią, operacyjne rozumowanie, szacowanie, logiczne rozumowanie, rozumowanie arytmetyczne, wyciąganie logicznych wniosków, dostrzeganie zależności między liczbami, zapisywanie i odczytywanie liczb wielocyfrowych, zapisywanie liczb w systemie pozycyjnym itp.,
-
ma na celu podwyższenie samooceny i motywacji dziecka do podejmowania wyzwań edukacyjnych,
-
ma na celu obniżenie napięcia emocjonalnego, które często towarzyszy dziecku podczas nauki matematyki.
Terapia matematyczna ,,cofa się” do tego etapu rozwoju umiejętności i kompetencji matematycznych, które są niezbędne w procesie nabywania dalszej wiedzy matematycznej, potrzebnej
do kontynuowania nauki na danym etapie edukacyjnym. Oczywiste jest, że terapeuta pedagogiczny inaczej będzie pracować z dzieckiem, u którego stwierdzono ryzyko dyskalkulii lub dyskalkulię, a inaczej
z dzieckiem, które ma trudności w nauce matematyki. W tym ostatnim przypadku, bardzo często wystarczy uporządkować wiedzę i wyrównać zaległości, by dziecko dało sobie radę w kolejnych klasach.
Ważne jest, by pomagając dziecku w nabywaniu wiedzy i kompetencji matematycznych, dostosować metody i formy wsparcia do aktualnych możliwości dziecka. Dzięki temu, dziecko nie utraci motywacji
do nauki, będzie miało większą szansę na odnoszenie sukcesów w tej dziedzinie, a nauka matematyki nie będzie się kojarzyła jedynie z pasmem porażek i stresów. Terapia matematyczna nie jest równoznaczna, jak niektórzy uważają z korepetycjami z matematyki. Praca z dzieckiem opiera się bowiem na wspomaganiu i rozwijaniu tych umiejętności i kompetencji, które utrudniają mu nabywanie wiedzy matematycznej.
Natomiast dodatkowe zajęcia z matematyki, takie jak korepetycje, czy zajęcia wyrównawcze pomagają w porządkowaniu wiedzy i tłumaczeniu aktualnych tematów omawianych w szkole na lekcjach
z tego przedmiotu.
Opracowała: Anna Korczyńska-Witczak – pedagog-terapeuta
[1] ICD-10 to 10 wersja Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych (International Statistical Classification of Diseases and Related Health Problems 10th Revision). Jest to międzynarodowy system diagnozy nozologicznej opracowany przez WHO (Międzynarodową Organizację Zdrowia)
[2] Należy podkreślić, że dyskalkulię diagnozuje się od 10 roku życia. Na wcześniejszych etapach edukacyjnych, stwierdza się jedynie ryzyko dyskalkulii. Aby ostatecznie zdiagnozować dyskalkulię konieczny jest udział dziecka
w terapii matematycznej (przez rok lub 2 lata). Jeżeli terapia nie przyniesie oczekiwanej poprawy, powtarzana jest diagnoza i dopiero wtedy możliwe jest stwierdzenie specyficznych trudności w nauce matematyki pod postacią dyskalkulii.
